తెలంగాణలోని వరంగల్ కాకతీయ రాజవంశం రుద్రమదేవి జీవిత చరిత్ర
నృత్త రత్నవల్లి ఎనిమిది అధ్యాయాల ద్వారా విభజించబడింది మరియు చేతి సంజ్ఞలు, శరీర కదలికలు మరియు వ్యక్తీకరణల అధ్యయనం యొక్క వివరణాత్మక వివరణ. అదనంగా, జయప్ప గాయకుడు, నర్తకి మరియు ఆర్కెస్ట్రాతో పాటు ముఖ్య అతిథి మరియు ప్రేక్షకుల లక్షణాలను మరియు అవసరాలను సుదీర్ఘంగా వివరిస్తాడు. ఈ పుస్తకం మార్గ శైలి (పాన్-ఇండియన్ క్లాసిక్ డ్యాన్స్) అలాగే ఆ సమయంలో ప్రబలంగా మరియు ప్రసిద్ధి చెందిన దేశీ నృత్యాలు లేదా జానపద నృత్యాలపై మాత్రమే వెలుగునిస్తుంది కాబట్టి నృత్య కళ పట్ల ఆకర్షితులైన ఎవరికైనా ఈ పుస్తకం చాలా విలువైనది. పేరిణి, పెంఖానా, రసకం, దండలాశకం, చర్చారి, చిందు, కందుక నృత్యం, భండిక నృత్యం ఘట్టి సాని నృత్యం, చరణ నృత్యం, బహురూప నృత్యం మరియు కోలాట నృత్యం దేశీ నృత్యకారులు ప్రదర్శించిన కొన్ని రూపాలు మాత్రమే. నృత్య రూపాల్లో చేతి కత్తులు, స్టిక్స్ మ్యూజికల్ బాల్స్, విన్యాస విన్యాసాలు మరియు తాడుపై బ్యాలెన్సింగ్ చేసే నర్తకి మొదలైనవాటితో డ్యాన్స్ చేస్తారు. అవి వేరే ఫార్మాట్‌తో ఉన్నప్పటికీ అవి ఇప్పటికీ వాడుకలో మరియు జనాదరణ పొందుతున్నాయని మీరు ఆశ్చర్యపోనక్కర్లేదు. ప్రదర్శన.
నృత్త రత్నావళిలో ప్రదర్శించబడిన దేశీ కళారూపాలలో పేరిణి అత్యంత ప్రసిద్ధి చెందినది; ఈ శక్తివంతమైన పురుష కళారూపం దేవాలయాలు మరియు యుద్ధభూమి రెండింటిలోనూ ప్రదర్శించబడింది. వారి సజీవ ప్రదర్శనతో, పేరిణి ప్రదర్శకులు సైనికులను మానసికంగా మరియు శారీరకంగా యుద్ధానికి వెళ్లడానికి, వారి ఉత్తమమైన పనిని చేయడానికి ప్రేరేపించారు మరియు ప్రోత్సహించారు. పేరిణి ఒక ప్రసిద్ధ నృత్య రూపం, కాకతీయుల తర్వాత నెమ్మదిగా కనుమరుగైంది, ఇది వరంగల్‌లోని ప్రఖ్యాత రామప్ప ఆలయంలోని అద్భుతమైన శిల్పాల ద్వారా ప్రగాఢంగా ప్రేరేపించబడిన ప్రపంచ ప్రఖ్యాత నృత్య శిక్షకుడు పద్మశ్రీ డాక్టర్ నటరాజ రామకృష్ణకు ధన్యవాదాలు. నృత్త రత్నావళి గ్రంథాలు అప్పట్లో ఎంత విద్యావంతులు మరియు బాగా చదువుకున్నవారో అర్థం చేసుకోవడానికి గొప్ప మార్గం. ఈ కళారూపాల యొక్క ప్రాముఖ్యత మరియు ప్రాముఖ్యతను అర్థం చేసుకోవడంలో కూడా ఇది మాకు సహాయపడుతుంది.
ఇది జయప్ప యొక్క చేబ్రోలు శాసనం దేవదాసీలను ఆలయ సేవలకు విరాళంగా ఇవ్వడం, అలాగే వారికి వసతి కల్పించడానికి నివాస గృహాలను నిర్మించడం మరియు ఆలయ నిర్వహణ మరియు మరమ్మత్తు కోసం భూమిని బహుమతిగా ఇవ్వడం గురించి ప్రత్యేకంగా ప్రస్తావించింది.
ఆర్కిటెక్చర్
వరంగల్ కోట
ప్రోల IIగా మారిన రుద్రుడు, శత్రువుల దాడుల నుండి కాకతీయ రాజ్యాన్ని రక్షించడానికి బలమైన కోటను నిర్మించాల్సిన అవసరం ఉందని నమ్ముతారు. అతను స్వయంభు ఆలయం చుట్టూ కోటల ప్రక్రియను ప్రారంభించాడు, తరువాత గణపతిదేవుడు దానిని అనుసరించాడు.
రుద్రమ రాష్ట్రానికి అధిపతిగా నియమితులైనందున, ఆమె జనాభా శ్రేయస్సును నిర్ధారించడానికి అనేక రకాల చర్యలను అమలు చేసింది. అదనంగా, ఆమె దానితో యుద్ధం చేయకుండా శత్రువులను నిరుత్సాహపరిచేందుకు కోట గోడను పెంచడం ద్వారా కోటను బలోపేతం చేసింది. రాణి రుద్రమ పాలనలో ప్రాకార నగరం బాగా అభివృద్ధి చెందింది.
కోట మూడు గోడల ప్రాకారాలతో ఒక నిర్మాణ అద్భుతం. మొదట గ్రామాల చుట్టూ దాదాపు పది అడుగుల ఎత్తులో మట్టితో కూడిన బాహ్య గోడ నిర్మించబడింది. ఓరుగల్లు వెలుపల నిర్మించబడిన మరో 20 అడుగుల ఎత్తైన మట్టి గోడ. గోడ లోతుగా మరియు నీటితో నిండిన కందకంతో కప్పబడి ఉంది, శత్రువులు కోటలోకి ప్రవేశించడం కష్టం. రాతితో నిర్మించిన రెండవ కోటను కంచు కోట అని పిలుస్తారు, దీనిని కాంస్య కోట అని పిలుస్తారు. కందకం దాని చుట్టూ ఉన్న మొదటి దానికంటే చాలా లోతుగా ఉండే మరొకదానిని పోలి ఉంటుంది. అయినప్పటికీ, ఈ రోజు వరకు అద్భుతమైన నిర్మాణ కళాఖండాన్ని చూపించడానికి శిధిలాలు మాత్రమే మిగిలి ఉన్నాయి. రుద్రమ దేవి సింహాసనాన్ని అధిష్టించిన తర్వాత, ఆమె మరిన్ని కోటలను నిర్మించడానికి మరియు కోటను బలోపేతం చేయడానికి ఎంపిక చేసింది. ఇదే ఫలితానికి ఆమె తన సైనికులకు సూచనలు కూడా జారీ చేసింది.
ఆ సమయంలో మౌలిక సదుపాయాలు చాలా అభివృద్ధి చెందినవని భావించారు. రోడ్లు చాలా విశాలంగా మరియు మొత్తం పొడవుతో చెట్లతో చక్కగా ఉన్నాయి. టౌన్‌ప్లాన్ రూపకల్పనకు జోడించిన ఫౌంటైన్‌లను కలిగి ఉన్న చిన్న, విచిత్రమైన తోటలతో ప్రతి కూడలిని నిర్మించారు.
స్వయంభూ శివాలయం
రాణి రుద్రమ తోరణాలు మరియు దేవాలయాల నిర్మాణాన్ని ప్రోత్సహించింది మరియు స్వయంభూ ఆలయంలో రంగ మండపాన్ని నిర్మించింది.
అనేక ఇతర ప్రభావాల మాదిరిగానే, కాకతీయులు తమ ప్రభావాన్ని చాళుక్యుల వాస్తుశిల్ప రూపకల్పన నుండి వారసత్వంగా పొందారు. ఏది ఏమైనప్పటికీ, కాకతీయ నిర్మాణ శైలి వాస్తు మరియు శిల్ప గ్రంథాలలో కనిపించే టెక్స్ట్‌లో నిర్దేశించిన సూత్రాలకు అనుగుణంగా కాకుండా దేశీయ కళారూపాన్ని ఎక్కువగా చూపుతుందని స్పష్టంగా తెలుస్తుంది. స్థానికంగా లభించే ఇసుకరాయి మరియు గ్రానైట్ రెండూ విమానాల వరకు ఆలయ నిర్మాణానికి విస్తృతంగా ఉపయోగించబడ్డాయి. సున్నం మరియు ఇటుక ఉపయోగించి సూపర్ స్ట్రక్చర్ నిర్మించబడింది. ‘ప్రకారో జయతి త్రికూటం అభీతస్ తత్ తేన పితాః… సమ్తాక్ష్య ఏవ మహాయతసీం శీలం యత్నాత్ సముత్త ది రితః’ అని కాకతీయ శిల్పి శిల్పకళా నైపుణ్యాన్ని వర్ణించే కొండపర్తి గణపతి పాలనా కాలం నాటిది. అంటే త్రికూట చుట్టూ ఉన్న ప్రాకార (హద్దు గోడ) అద్భుతమైనదని, కట మరియు నల్లరాళ్లచే నిర్మించబడి, గట్టిగా కలుపబడి మరియు సమతలంగా ఉన్నందున కీళ్ల జాడ స్పష్టంగా కనిపించడం లేదు. ఇది ఒక రాయి నుండి చెక్కబడి, ఆపై రాతి మేస్త్రీలు చాలా కష్టపడి పైకి లేపినట్లు కనిపిస్తుంది.
అనుమకొండ లేదా ప్రస్తుత హనుమకొండ మహాదేవ మహారాజు పాలనలో కాకతీయుల రాజధాని నగరంగా ఉంది. గణపతిదేవ రాజు కాలంలో ఇది ఇప్పుడు వరంగల్ మరియు వరంగల్‌గా ఉన్న ఓరుగల్లుకు మార్చబడింది. ఓరుగల్లు (ఏక శిలా నగరాన్ని కొత్త నగరంగా కూడా పిలుస్తారు. ఓరుగల్లును ఒంటి కొండ అని కూడా పిలుస్తారు, ఎందుకంటే ఇది ఓరుగల్లును మార్చే ప్రక్రియలో పునాది రాయి వేయడంతో ఒక ఆకర్షణీయమైన పురాణం ముడిపడి ఉంది. తన బండిపై తన ప్రయాణాలలో ఒకటైన ప్రోల II, ఒక అద్భుతమైన రాయి లేదా పార్సవేదిని పొందాడు, దానితో సంబంధం ఉన్న దేన్నైనా బంగారు రంగులోకి మార్చగల అద్భుతమైన ఆస్తి ఉంది. ప్రోల II ఆ ప్రాంతాన్ని శుభ్రం చేసి, శివలింగం ఉన్న ప్రదేశాన్ని కలిగి ఉన్నాడు. అదే ఆస్తులు వెలుగులోకి వచ్చాయి, హాజరైన ప్రతి ఒక్కరినీ విస్మయం మరియు విస్మయానికి గురిచేసింది. గౌరవనీయులైన మత పెద్దల సహాయంతో, ప్రోల II ఆ స్థలంలో ఒక ఆలయాన్ని నిర్మించాడు మరియు తవ్విన శివలింగాన్ని ప్రతిష్టించాడు, అది స్వయంభూ శివాలయం లేదా స్వయంభూ దేవా అని పిలువబడింది. మరియు స్వయంభూ దేవా, వరుసగా.. పురాణాల ప్రకారం, ప్రోల II పరిసర ప్రాంతాన్ని మధ్యలో ఉన్న దేవాలయంతో సహా నగరంగా మార్చడానికి ప్రణాళికలు రూపొందించాడు.కాకతీయుల కుటుంబానికి ఇది ఆరాధ్యదైవం.
కోట ప్రాంతంలోని ఓరుగల్లులో ఉన్న ఓరుగల్లు వద్ద జరిగిన త్రవ్వకాల్లో గణపతిదేవుడు నిర్మించిన స్వయంభు దేవాలయం నుండి నిర్మాణాలు వెల్లడయ్యాయి. ఆలయ నిర్మాణానికి పెద్ద రాతి కట్టలను ఉపయోగించారు. నాలుగు ముఖద్వారాలు లేదా తోరణాలు నాలుగు విభిన్న దిశలను ఎదుర్కొంటాయి, ఇవి ఆలయం యొక్క అత్యంత విలక్షణమైన లక్షణాలలో ఒకటి. మొత్తం నిర్మాణాన్ని నిశితంగా పరిశీలించినప్పుడు, అది అనేక దశల్లో నిర్మించబడిన అవకాశాన్ని పెంచుతుంది. తూర్పు భాగం మొదటిది, దీనిని గణపతిదేవుడు నిర్మించాడు. పశ్చిమ మండపం మరియు ద్వారాలు తరువాత, బహుశా రుద్రమ దేవి ద్వారా, ఆమె పాలన సమయంలో నిర్మించబడిందని నమ్ముతారు. స్తంభాల బ్రాకెట్లపై గజ-కేసరి డిజైన్ చిత్రణ ఈ సిద్ధాంతం వెనుక అత్యంత ముఖ్యమైన ఉద్దేశ్యం. ఈ చిహ్నం రెండు చేతులలో బాకు మరియు షీల్డ్‌తో సాయుధ స్త్రీని పోలి ఉండే శిరస్త్రాణంతో రాణిని వర్ణిస్తుంది. ఏనుగు తొండంపై ఉన్న సింహంపై కూర్చొని ఆమె పోరాడుతున్నట్లు చిత్రం వర్ణిస్తుంది.
ఈ శిల్పాలు సాధారణంగా హిందూ పురాణాలలో దుర్గాదేవి యొక్క పని అని నమ్ముతారు. ఈ డిజైన్ ఖచ్చితంగా రాయ-గజ-కేసరి అవతారం అయిన రాణి రుద్రమ దేవికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది, బీదర్ శాసనం మరియు ఆమె పాలనలో విడుదల చేసిన నాణేలపై పేర్కొన్నది. ఈ మండపాన్ని రాణి తన పాలన యొక్క మొదటి సంవత్సరంలో సీనాస్‌పై సాధించిన విజయాన్ని జరుపుకోవడానికి రూపొందించినట్లు నమ్ముతారు. ఈ మండపాన్ని రూపొందించే స్తంభాలు రాయ-గజ కేసరి మూలాంశం ద్వారా ఆమెకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి. పూర్వపు దేవాలయాలలో ఈ డిజైన్ లేదు అనే వాస్తవం ఈ అభిప్రాయానికి మద్దతు ఇస్తుంది. ఏనుగులపై సింహాలు స్వారీ చేస్తున్నట్లు చూపించే అదే మూలాంశంతో కూడిన ఫ్రైజ్‌ను కూడా మేము కనుగొన్నాము. ఫ్రైజ్ యొక్క మరొక వైపు, సింహం వెనుక భాగంలో కూర్చున్న అబ్బాయిలలో ఒకడు దాని తోకను పైకి లేపి, మరొక కాలు నోటిలో పెట్టడం మనం చూడవచ్చు. ఇది దయ-గజ-కేసరి అనే బిరుదును సూచిస్తుంది, ఇది ప్రతాప రుద్రుడు పెట్టింది. అతను తన యవ్వనంలో యువరాజుగా ఉన్నందున ఇది చెక్కబడింది. పదమూడవ శతాబ్దం చివరి మూడవ కాలంలో రుద్రమ దేవి నిర్మించిన ఆలయంలో భాగమైన మండప విభాగం అని నిర్ధారించవచ్చు. ఆ రెండు గజ-కేసరి థీమ్‌లతో పాటు, కీర్తి-ముఖ, అలస-కన్యా నంది అలాగే హంస కూడా ప్రజాదరణ పొందాయి. ఇతర కళాత్మక శిల్పాలతో పాటు కోలాటంలోని ఒక సన్నివేశంలో నర్తకుల నమూనాలు, మెరిట్ ప్రస్తావించబడ్డాయి. నృత్య రత్నావళి అనే పుస్తకంలోని జయప్ప పనిలో నిర్వచించిన స్థానిక నృత్య రీతులను వారు వర్ణించారు. ఆ కాలంలో ఓరుగల్లులో రాజులు ఉపయోగించిన ప్రసిద్ధ శిల్పుల వర్క్‌షాప్‌లు అభివృద్ధి చెందాయని నమ్ముతారు. శిల్పులు సృష్టించిన కళాఖండాలను కొనుగోలు చేయడానికి రాజ్యంలోని అన్ని ప్రాంతాల నుండి బిల్డర్లు వర్క్‌షాప్‌ను సందర్శించారని కూడా చెప్పబడింది.
భోంగీర్ కోట
ఈ కోట పశ్చిమ చాళుక్య పాలకుడు త్రిభువన మల్ల విక్రమాదిత్య VII కాలంలో ఏకశిలా రాతిపై నిర్మించబడింది. రాజు గౌరవార్థం దీనికి త్రిభువనగిరి అని పేరు పెట్టారు. కాలక్రమేణా ఇది భువనగిరి అని పిలువబడింది మరియు తరువాత భోంగిర్ అని పేరు మార్చబడింది. ఈ పట్టణం హైదరాబాద్ నుండి 39 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. కోట నిర్మించబడిన కొండ సుమారు 500 అడుగుల ఎత్తు మరియు 40 ఎకరాల వెడల్పు కలిగి ఉంది. ఈ కోట రాణి రుద్రమ దేవి, అలాగే ఆమె కుమారుడు ప్రతాపరుద్ర పాలనతో ముడిపడి ఉంది. కోట చుట్టూ కందకం, భారీ భూగర్భ గది మరియు బావులు ఆయుధశాల, లాయం, చెరువుల ట్రాప్‌డోర్లు మరియు ఇతర సారూప్య అంశాలు ఉన్నాయి. ఈ కోట ఎత్తైన ప్రదేశం నుండి దేశం వైపు అద్భుతమైన వీక్షణను అందిస్తుంది. బాలా హిసార్, కొండ పైభాగంలో ఉన్న కోట, మొత్తం ప్రాంతం యొక్క పక్షుల దృష్టికోణాన్ని అందిస్తుంది.
గోల్కొండ కోట
400 ఏళ్ల నాటి భారీ మరియు గంభీరమైన గోల్కొండ కోట, ముంబై నగరానికి పశ్చిమ భాగంలో ఉంది.
వరంగల్ కాకతీయ పాలకుల కాలం నాటి నగరం హైదరాబాద్. చాలా మంది చరిత్రకారులు గోల్కొండ కోట యొక్క మొదటి భవనాన్ని రాణి రుద్రమ దేవితో మట్టిలో నిర్మించారు. భోంగీర్ కోటను గోల్కొండ కోటను కలిపే భూగర్భ కారిడార్ ఉందని ఒక పుకారు ఉంది. పాలకుడి కాలంలో ఇది చాలా సాధ్యమే, అతను యుద్ధ సమయాల్లో రాజ స్త్రీలు మరియు పిల్లలను తప్పించుకోవడానికి మరియు ఓడిపోయిన సమయాల్లో పాలకుడికి మార్గాన్ని అందించడానికి తప్పించుకునే మార్గాలు ఉండేలా చూసుకున్నాడు. గోల్కొండ కోట బహమనీ సుల్తాంటేకి అప్పగించబడిందని మరియు తరువాత 1518 నుండి 1687 వరకు కుతుబ్ షాహీ పాలకులకు ఇది ఒక ముఖ్యమైన రాజధాని అని నమ్ముతారు.
తెలుగులో విస్తృతంగా పిలవబడే గొల్ల కొండ లేదా గొర్రెల కాపరి కొండ అని పిలువబడినందున గోల్కొండ అని పేరు వచ్చిందని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. పురాణాల ప్రకారం, గొర్రెల కాపరులలో ఒకరు పర్వతంపై ఉన్న విగ్రహాలలో ఒకదాన్ని కనుగొన్నారు, దీనిని మంగళవరం అని పిలుస్తారు. ఆ సమయంలో పాలించిన రాణి రుద్రమ ద్వారా సమాచారం అందించబడింది. ఆమె విగ్రహం కనుగొనబడిన స్థలం చుట్టూ మట్టి కోటను నిర్మించింది. ఆమె వారసులు అదే మార్గాన్ని అనుసరించారు మరియు ఈనాటికీ మనకు తెలిసిన గోల్కొండ కోటను క్రమంగా నిర్మించారు. తరువాతి తరాలు కోట యొక్క మరింత కోటను మరియు లోపల నిర్మించబడిన నగరాన్ని చూసాయి. 17వ శతాబ్దం గోల్కొండ కాలం. గోల్కొండ ఒక ప్రసిద్ధ వజ్రాల మార్కెట్, ఇది ప్రపంచానికి తెలిసిన అతిపెద్ద వజ్రాలలో ఒకటైన కోహినూర్‌ను విక్రయించింది.
కాకతీయుల పతనం తరువాత రాజ్యం అనియంత్రిత దోపిడీతో దెబ్బతింది, ఇందులో అనేక నిర్మాణాలు మరియు దేవాలయాలు ఉపరితలంపైకి ఎత్తబడ్డాయి. ఈ కోటకు సుల్తాన్‌పూర్ అని పేరు పెట్టారు మరియు తరువాత మార్పులు చేయబడ్డాయి. బహమనీ పాలకుల అవసరాలను తీర్చడానికి కోట లోపల పటిష్టం చేయవలసి వచ్చింది. ఇస్లామిక్ ఆర్కిటెక్చర్ ప్రవేశపెట్టబడింది అలాగే బురుజులు మార్చబడ్డాయి. భారీ నీటి వనరును నిర్మించారు. ఈ ప్రయోజనం కోసం తవ్విన మట్టిని కాకతీయులలో భాగమైన ధ్వంసమైన భవనాలను కప్పడానికి ఉపయోగించారు. నాలుగు తోరణాలు మతానికి సంబంధించిన ఏ ప్రతీకాత్మకతతో అలంకరించబడనందున, వాటి అసలు రూపంలో నిలిచి ఉండవచ్చు. సీతాపతి రాజు తరువాత, షితాబ్ ఖాన్ అనే బహమనీ హిందూ సర్దార్, 1504 ADలో కోట యొక్క కిలాదార్ మరియు కమాండర్ అయ్యాడు. అతను విగ్రహాలను అమర్చడం మరియు తిరిగి ప్రతిష్టించడం ద్వారా కోట లోపల ఆలయ వైభవాన్ని పునరుద్ధరించడానికి ప్రయత్నించాడు. కుష్ మెహల్, రాతి నిర్మాణం కుష్ మెహల్ వరంగల్ కోటలోని దేవాలయాల నుండి తొలగించబడిన రాళ్లతో నిర్మించబడింది. అప్పుడు, గోల్కొండ గవర్నర్ సుల్తాన్ కులీ కుతుబ్ షా షితాబ్ ఖాన్‌పై దాడి చేసి ఓడించాడు, దీని కారణంగా వరంగల్ అధికారికంగా కుతుబ్ షాహీల క్రింద విలీనం చేయబడింది. కుతుబ్ షా గోల్కొండ అధిపతిగా ప్రకటించుకున్నాడు.
శిల్పం
ఆలయాల నిర్మాణంలో అద్భుతమైన పోషకులుగా ఉండటం వల్ల కాకతీయ పాలకులు ప్రత్యేకించబడ్డారు. ఇది పాలకుల రోజువారీ ఆచారం. శిల్పకళ మరియు వాస్తుశిల్ప కళలలో అత్యున్నత నాణ్యతకు నిశబ్ద సాక్ష్యంగా నిలబడి దేవతలకు మరియు దేవతలకు అంకితం చేయబడిన వివిధ రకాల దేవాలయాలను మనం చూడవచ్చు.
కాకతీయ సామ్రాజ్య కాలంలో శిల్పకళలో శిల్పకళ ఉన్నత స్థాయికి చేరుకుంది. అదనంగా, శిల్పం అనేది రాతిపై వేయబడిన కళారూపం కంటే ఎక్కువ, కానీ ఆ కాలంలోని అద్భుతమైన నృత్య కళకు సాక్ష్యంగా కూడా పనిచేసింది. ప్రతి దేవాలయం యొక్క నిర్మాణ రూపకల్పన దాని శిల్పాల ద్వారా ఆనాటి నృత్య శైలిని ప్రతిబింబిస్తుంది. అదనంగా, ఈ శిల్పాలలో చిత్రీకరించబడిన వర్తమానం యొక్క విస్తృతమైన నృత్య భంగిమలను మనం చూడవచ్చు.
కాకతీయ వాస్తుశిల్పం ద్వారా వర్ణించబడిన శిల్పం యొక్క పద్ధతి అత్యంత అభివృద్ధి చెందిన మరియు విస్తృతమైన కళారూపానికి అద్భుతమైన ఉదాహరణ. తెలుగు ప్రాంతంలోని ప్రతి దేవాలయం అదే స్థాయిలో కళాత్మక నాణ్యతను ప్రదర్శిస్తుంది. ఈ రచనలను చూస్తున్నప్పుడు, ఇది ఒకే కళాకారుడిది లేదా అనేక మంది కళాకారుల పనినా అని ఎవరైనా ఆశ్చర్యపోతారు. అవి వివిధ మార్గాల్లో ఒకేలా ఉన్నప్పటికీ, వాటిని కేవలం ఒక ఆలోచనకు ప్రతిరూపాలుగా చూడకూడదు. అత్యంత సున్నితమైన వివరాలకు శ్రద్ధ చూపడం ద్వారా, ఈ శిల్పాలు అప్రయత్నంగా పరిశీలకుల దృష్టిని ఆకర్షిస్తాయి. శిల్పకళా రంగంలో మాదిరిగానే ఈ శిల్పాలు తెలంగాణ ప్రాంతంలో ఎక్కువగా కనిపించే నల్లరాతితో కత్తిరించబడ్డాయి. రాయి దాని మృదువైన రూపానికి మరియు బలానికి ప్రసిద్ధి చెందింది. కాకతీయుల ఆలయ నిర్మాణం కేవలం ఒక కళారూపంగా పరిగణించబడదు, కానీ ఆధ్యాత్మికత స్థాయికి ఎదిగింది. చివరికి, శిల్పులు కళను సృష్టించే ఈ నైపుణ్యాన్ని పవిత్రంగా భావించారు మరియు వాటిని వారి ఆత్మతో అనుసంధానించారు. అనాటమీ, సైకాలజీ మరియు రాళ్లకు తిరిగి జీవం పోయడానికి నృత్య కళ వంటి పరస్పర సంబంధం ఉన్న విషయాలపై శిల్పికి బాగా అవగాహన అవసరం కాబట్టి ఇది కేవలం ఒక కళ కాదు.
ఆలయాలు కాకతీయ రాజవంశం యొక్క గత వైభవాన్ని మాత్రమే కాకుండా తరతరాలుగా వస్తున్న దాని గొప్ప సాంస్కృతిక వారసత్వానికి సంబంధించిన డాక్యుమెంటేషన్ కూడా. శిల్పకళకు అద్భుతమైన ఉదాహరణలతో పాటు, ఈ దేవాలయాలలో కనిపించే విగ్రహాలు సంగీతం మరియు నృత్యం యొక్క విస్తృత కళలకు రుజువు. ప్రతి శిల్పం ఒక నిర్దిష్ట భంగిమలో మహిళా నర్తకిని చూపుతుంది. అదనంగా, క్రింద స్థానాల్లో సంగీతకారులు అలాగే వారి వాయిద్యాలు ఉన్నాయి. ఈ శిల్పాలు స్త్రీ శరీరం యొక్క శారీరక లక్షణాలు మరియు నిర్దిష్ట భంగిమ యొక్క క్లిష్టమైన ప్రాతినిధ్యం ఎంత అందంగా ఉన్నాయో చూపుతాయి. ఈ ప్రాంతంలో అనేక దేవాలయాలు ఉన్నాయి, కొన్ని అసాధారణమైన ఉదాహరణలు. క్రీ.శ. 1162లో కాకతీయ రుద్రదేవుని పాలనలో నిర్మించిన వరంగల్‌లోని ప్రసిద్ధ వేయి స్తంభాల దేవాలయం ఆ కాలంలో ప్రబలంగా ఉన్న కళాత్మక శైలులకు అద్భుతమైన ఉదాహరణ. శిల్పకళాకారుడు రామప్ప పేరు పెట్టడం వల్ల వరంగల్‌కు సమీపంలోని ములుగు గ్రామంలో ఉన్న రామప్ప దేవాలయం మరొక ముఖ్యమైన ఆలయం. స్తంభాలపై చెక్కబడిన క్లిష్టమైన శిల్పాలతో ఇది అద్భుతంగా అందంగా ఉంది.
మరో అందమైన ఉదాహరణ ఏమిటంటే, పాలంపేట్ రామప్ప ట్యాంక్ ఒడ్డున ఉన్న ఆలయం, నృత్యకారులు మరియు ఆడవారు అలాగే మహిళా సంగీతకారులు తమ అరచేతుల్లో వాయించే వాయిద్యాలను పట్టుకున్న అద్భుతమైన శిల్పాలను ప్రదర్శిస్తారు. రాణి రుద్రమ దేవి కోట ప్రవేశ ద్వారంలో మహిళా సంగీత విద్వాంసులు శిల్పాలతో పాటు వారి వాయిద్యాలు కూడా ఉన్నాయి.
ఆ సమయంలో జనాభా యొక్క కళాత్మక అవసరాలను తీర్చిన కళాకారులు మరియు వారి సమూహాలకు లభించిన ప్రశంసలు మరియు మద్దతుకు ఇది పుష్కలమైన సాక్ష్యాలను అందిస్తుంది.
శాసనాలు
కాకతీయుల కాలంలో అనేక రకాల శాసనాలు ఉన్నాయి. ప్రతి శాసనం వివిధ ప్రాంతాలకు సంబంధించిన నిర్దిష్ట సమాచారం మరియు వివరాలను కలిగి ఉంటుంది. ఆలయ నిర్మాణాలతో పాటు భూమి మంజూరు, విరాళాల వేడుకలు, వివిధ రకాల సమర్పణలు మొదలైన వాటికి సంబంధించిన శాసనాలు ఉన్నాయి. దేవాలయాలలో కనిపించే కాకతీయుల కాలం నాటి అనేక శాసనాలు వారి పాలకులను నృత్యం మరియు సంగీతం వంటి కళలకు గొప్ప పోషకులుగా సూచిస్తున్నాయి. వారు పాలించినప్పుడు అది పాలకులు మాత్రమే కాదు, ప్రధాన కమాండర్ మరియు సామంతలు (సామంతులు) అలాగే వారి కుటుంబ సభ్యులు కూడా ఉన్నారు. కొన్ని ముఖ్యమైన వేడుకలకు గుర్తుగా దేవాలయాలను నిర్మించారు.
పీఠాధిపతి దేవుని ప్రతిష్ఠాపన సమయం వచ్చినప్పుడు ఆలయ సౌకర్యాల సిబ్బంది, కళారూపాలు మరియు ఆలయ ఆచారాలు మరియు ఉత్సవాల సమయంలో ప్రదర్శించబడే ఇతర వివరాలతో రాతిపై శాసనాలు వేయబడ్డాయి. అటువంటి వివరాలను అందించే కొన్ని శాసనాలు క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి:
జలాల్పురం శాసనం
ఈ శాసనాన్ని నల్గొండ జిల్లాలోని జలాల్పురం గ్రామమైన తుంగతుర్తిలోని శ్రీ కేతేశ్వర, కథేశ్వర, మారేశ్వరసూర్య దేవర ప్రతిష్ఠాపన కార్యక్రమంలో చెరకు బొల్లయ్య రెడ్డి చెక్కారు. ఇది నాలుగు వైపులా ఉంటుంది. శాసనం అన్ని సాంప్రదాయ నటులను మరియు ముఖ్యంగా సూత్రధారను జాబితా చేస్తుంది.
ధర్మసాగర శాసనం
ఆలయ సేవలో పనిచేస్తున్న దేవదాసీలు మరియు సంగీత విద్వాంసులకు భూమి ద్వారా అందించిన విరాళాలను శాసనం పేర్కొంది.
నామిరెడ్డి పిల్లలమర్రి శాసనం
ఈ శాసనాన్ని రేచర్ల నామిరెడ్డి స్థాపన చేశారు. ఆలయ సిబ్బంది, సంగీత విద్వాంసులు మరియు నృత్యకారులకు విరాళాల సమాచారం ఈ శాసనంలో పూర్తిగా పేర్కొనబడింది.
గంగయ్య సాహినీ త్రిపురాంతక శాసనం
కాయస్థ కులానికి చెందిన కొందరు యోధులు కాకతీయ గణపతిదేవునికి అధీనంలో ఉండేవారు. వారు తమ ఆధీనంలో ఉన్న ప్రాంతంలో అనేక దేవాలయాలను నిర్మించారు. గ్రామాల్లోని కళాకారులకు, సిబ్బందికి విస్తారమైన భూములతోపాటు బంగారం కూడా ఇచ్చారు. వీరిలో సుప్రసిద్ధ కాయస్థ రాజు గంగయ్య. 1250 నాటి అతని శిలా శాసనాలలో ఒకదానిపై, రెడ్డిపల్లితో పాటు బోయపల్లి అనే రెండు గ్రామాలకు కానుకగా ఇచ్చిన మూలస్థానేశ్వర ఆలయ శాసనం ఉంది.
నామదేవ దుర్గి శాసనం
నామదేవుడు కాయస్థ రాజు గంగయ్య సాహిని ఆస్థానంలో మంత్రిగా పనిచేశాడు. అతను 1251వ సంవత్సరంలో గుంటూరు జిల్లా, పల్నాడులోని దుర్గి గ్రామంలో వేంకటేశ్వర దేవాలయంపై ఒక శాసనం రాశాడు. ఆ శాసనంలో నటులు, పెర్కషన్ వాద్యకారులు మరియు వాద్యబృందాలకు విరాళాల జాబితా ఉంది.
వడ్డెమాను రాతి శాసనం
వడ్డెమాను అదే పేరుతో ఉన్న గ్రామం, ఇది మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా, నాగర్‌కర్నూల్‌కి కేవలం నాలుగు మైళ్ల దూరంలో ఉంది. నాగేశ్వరావులో ఉన్న ఆలయాన్ని నేటికీ నిరుపయోగంగా చూడవచ్చు. ఈ ఆలయం గణపతిదేవ రాజు పాలనలో వర్ధమానపురం యొక్క అధీన పాలకుడైన మల్యాల గుండరాజు ద్వారా నిర్మించబడింది. వడ్డెమాను శిలా శాసనం గుడి ముందు భాగంలో నిలువెత్తు సాక్షిగా ఉంది. పిన్నలట్టి పల్లి ఆలయానికి విరాళంగా ఇచ్చిన భూమిలో గుండరాజు ఇచ్చిన బహుమతిని శాసనం వివరిస్తుంది. ఆలయ సేవల్లో గాయకులు, నృత్యకారులు, నటులతోపాటు సంగీత వాయిద్యాల ప్రస్తావన కూడా ఉంది.
చేబ్రోలు శాసనం
గణపతిదేవా స్వయంగా నృత్త రత్నావళి రచయిత జయప సేనాని పేరుతో పాటు మరో పదహారు మంది నాట్యకారుల పేరు మీద ఇళ్లు ఇచ్చాడని శాసనం చెబుతోంది.
మల్కాపూర్ శాసనం
గుంటూరు జిల్లాలో, 1261 నాటి ప్రకటనలో, ఈ శాసనం కాకతీయ రుద్రమ దేవి నుండి పది మంది నృత్యకారులకు, ఎనిమిది మంది పెర్కషన్ వాద్యకారులకు, ఎనిమిది ముక్కల పెర్కషన్ వాద్యకారులకు, ఒక కాశ్మీరీ గాయకుడికి, 14 మంది మహిళా గాయకులకు మరియు బ్యాండ్‌లో అదనంగా ఆరుగురు పాల్గొనేవారికి చేసిన విరాళాల గురించి తెలియజేస్తుంది. ఇంకా శాసనాలు మనకు ప్రదర్శన కళలు మరియు దానికి లభించిన ప్రోత్సాహం గురించి జ్ఞానోదయమైన భావనను అందిస్తాయి.
దుర్గి శాసనం
ఈ శాసనం గుంటూరు జిల్లా పల్నాడు తాలూకా దుర్గి గోపాలస్వామి ఆలయంలో ఒక రాతిపై కనుగొనబడింది.
క్రీ.శ. 1269 నాటి ఒక పత్రం క్రీ.శ. 1269లో ఓరుగల్లుకు గణపతిదేవునికి నియమించబడిన యువరాణి రుద్రమ మహాదేవి బాధ్యత వహించినట్లు ప్రకటించింది. ఆమె గండపెండర జన్నిగదేవరాజు సేవకుడు పానుగల్లు ద్వారా మార్జవాడ వరకు దేశాన్ని పాలించాడు. కరణం నామయ్య పల్లినాడులో దుగ్యాలపై గోపీనాథుని పేరుతో ప్రమాణం చేసి భూమిని మంజూరు చేశాడు మరియు దాని పూజకు కొన్ని పన్నులు కూడా విధించాడు.
గుంటూరు జిల్లా లోపల రాయపూడి వీరభద్రస్వామి దేవాలయం దగ్గర 1269 ప్రకటనతో గుర్తించబడిన శిథిలమైన రాయిపై మరొక శాసనం కనుగొనబడింది. ఈ శాసనం కాకతీయ రుద్రదేవ మహారాజుకు కాపలాదారు అయిన పర్వత-నాయక అంగరక్షకుడు ఆలయానికి భూమిని విరాళంగా ఇచ్చినట్లు సూచించబడింది. గ్రామం నుండి 1269 నాటి మరొక శాసనం మరియు సోమేశ్వర ఆలయం ముందు ఉన్న నంది స్తంభంపై కనుగొనబడింది, పర్వత-నాయకుడు సోమేశ్వర దేవునికి చేసిన మరొక మంజూరు గురించి ప్రస్తావిస్తుంది.
ముల్పూరు శాసనం
గుంటూరు జిల్లా తెనాలి తాలూకాలోని ముల్పూరులో చెన్నకేశవ ఆలయానికి ఉత్తర ప్రాకారంలో నిర్మించిన రాతిపై క్రీ.శ.1270 నాటి శాసనం కనుగొనబడింది. ఈ శాసనం కాకతీయుల రాజభవన సంరక్షకుడైన వల్లయ నాయకచే నీలకేశవ దేవాలయం నీలకేశవ భూదానానికి సంబంధించిన సూచన. రుద్రదేవుడు.
త్రిపురాంతకం శాసనం
క్రీ.శ. 1270 నాటి శాసనం కర్నూలు జిల్లా త్రిపురాంతకంలోని త్రిపురాంతకేశ్వర దేవాలయం చీకటిగా ఉన్న గదిలో ఉత్తర గోడ అడుగున కనుగొనబడింది. శాసనం ప్రకారం, కాకతీయ రుద్రయ్యదేవ మహారాజు యొక్క ఒక నిర్దిష్ట సేవకుడు (లెంక), త్రిపురాంతక-మహాదేవ ఆలయంలో శాశ్వత దీపం నిర్వహణ కోసం డబ్బు ఇచ్చాడు.
రావిపాడు శాసనం
అదే జిల్లాలోని నరసరావుపేట తాలూకా రావిపాడు గ్రామ పరిధిలోని రామలింగస్వామి దేవాలయం ముందు భాగంలో క్రీ.శ.1277 నాటి శిథిలావస్థకు చేరిన నంది స్తంభంపై ఈ శాసనం కనుగొనబడింది. సమంతా నాయక రుద్రమదేవికి విధేయుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడని, తన తండ్రి గౌరవార్థం మరియు కాకతీయుల యోగ్యతను గుర్తించి రావూరులో సురేశ్వరుని ప్రతిమకు బాప్తిస్మం ఇచ్చాడని చెబుతుంది. రుద్రదేవ మహారాజు. పోతి నాయకుని ఇద్దరు కుమారులు పోతయ్య మారయ్య మరియు పోతయ మారయ్య పేరు మీద వారి తండ్రి గౌరవార్థం ఈ విరాళం అందించబడింది. వారు మూడు శిఖరాల ఆలయాన్ని అలాగే దానికి ఒక మండపాన్ని నిర్మించారు, ఆపై దానికి తోటలు మరియు భూమిని అలాగే ఆలయానికి నిత్య దీపాన్ని అప్పగించారు.
అంబదేవ త్రిపురాంతక శాసనం
అంబదేవ రాజు ఒక అధీన కాయస్థ రాజు, అతను తరువాత రాణి రుద్రమ దేవిపై తిరుగుబాటులో తిరుగుబాటు చేశాడు. క్రీ.శ.1290లో త్రిపురాంతక క్షేత్రంలోని యాత్రాస్థలం వద్ద ఈ శాసనాన్ని నెలకొల్పాడు. శాసనం మూడు భాగాలుగా విభజించబడింది, ఇది ఇతర ఆలయ సంబంధిత శాసనాలలోని శైలిని పోలి ఉంటుంది. మూడవ వైపు సంగీతకారులు, నృత్యకారులు మరియు నటులకు ఇచ్చిన బహుమతుల ప్రస్తావన.
కనుగొనబడిన అనేక లిఖిత శాసనాలలో పైన పేర్కొన్న శాసనాలు చాలా తక్కువ. ఆలయ నిర్వహణకు మాత్రమే కాకుండా సిబ్బంది మరియు దాని పనిలో నిమగ్నమైన వారికి కూడా ఆలయాలకు చేసిన విరాళాల గురించి శాసనాలు చెబుతున్నాయి. అదనంగా, శాసనాలు ఆలయంలోని కళాకారులకు బహుమతులు గురించి పూర్తి వివరంగా వివరిస్తాయి, ఇది కాకతీయుల కాలంలో కళలు మరియు చేతిపనుల యొక్క విస్తృతమైన మరియు ప్రజాదరణపై పుష్కలంగా వెలుగునిస్తుంది. కాకతీయ పాలకుల కాలంలో రాజ్యానికి అధీనంలో ఉన్న అధికారులు చేపట్టే ప్రతి ధార్మిక కార్యకలాపాలు పాలకుల లక్ష్యాలను మరియు వారి సంకల్పాన్ని ప్రతిబింబిస్తాయి మరియు వారి పౌరుల శ్రేయస్సుపై దృష్టి పెడతాయి.
చాలా శాసనాలు శిథిలావస్థలో ఉన్నట్లు కనుగొనబడింది, ఎందుకంటే అవి ఆక్రమణదారులచే ప్రక్షాళన చేయబడ్డాయి మరియు భవనాలను కూల్చివేసి, విలువైన సమాచారం మరియు ఆస్తులను నాశనం చేశాయి. వర్తమానంలో మన వద్ద ఉన్న సమాచారాన్ని సేకరించడంలో శ్రద్ధగా నిర్వహించే పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు, చరిత్రకారులు మరియు పండితులకు మనం కృతజ్ఞులమై ఉండాలి.
దేవాలయాలు
ఇది అనేక కార్యకలాపాల కోసం ఒక సంస్థగా ఒక ముఖ్యమైన పనిని పోషించింది. ప్రొఫెసర్ కె. ఎ. నీలకంఠ శాస్త్రి భారతదేశంలోని మధ్యయుగ కాలంలో ఆలయం యొక్క పనితీరును ఈ క్రింది విధంగా పేర్కొంటూ వివరిస్తున్నారు:
“భూ యజమానిగా, యజమానిగా మరియు వస్తువులు మరియు సేవల వినియోగదారుగా, బ్యాంకు, పాఠశాల మరియు మ్యూజియం, ఆసుపత్రి మరియు థియేటర్‌గా, క్లుప్తంగా చెప్పాలంటే, నాగరిక అస్తిత్వ కళలలో అత్యుత్తమమైనవాటిని స్వయంగా సేకరించి వాటిని నియంత్రించే కేంద్రకం. మానవత్వం మరియు ధర్మ స్ఫూర్తితో పుట్టిన మధ్యయుగ భారతీయ దేవాలయం మానవజాతి చరిత్రలో కొన్ని సమాంతరాలను కలిగి ఉంది.”
ద్రాక్షారామం, త్రిపురాంతకం, అలంపూర్, బాపట్ల, సింహాచలం మరియు అనేక దేవాలయాలలో కనుగొనబడిన అనేక శాసనాలు పై ప్రకటన యొక్క ప్రామాణికతను ధృవీకరిస్తాయి. గత భారతీయుల మధ్య యుగాలలో దేవాలయాలు వివిధ సామాజిక మరియు సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలకు చిహ్నాలు.
1261 నాటి మల్కాపూర్ శాసనం ఆధారంగా కార్యకలాపాలు కేవలం మతానికి మాత్రమే పరిమితం కాలేదని స్పష్టమవుతుంది. గణపతిదేవుని పాలనలో రుద్రమ దేవి పాలనలో ప్రచారం మరియు కొనసాగిన కార్యకలాపాల యొక్క అనేక కోణాలను ఈ శాసనం వెల్లడిస్తుంది. ఈ శాసనం విద్యను అందించే సంస్కృత కళాశాల మరియు మత వ్యాప్తికి ఉపయోగించే శైవ మఠం మరియు మతం మరియు కులాల మధ్య తేడా లేకుండా ఉచిత ఆహారాన్ని అందించే చౌల్ట్రీ స్థాపనకు సంబంధించినది. అదే సమయంలో జనరల్ హాస్పిటల్‌తో పాటు ప్రసూతి ఆసుపత్రిని నిర్మించడం గురించి కూడా పాఠం చర్చిస్తుంది. ఇది రుద్రమ దేవి సమయంలో గర్భిణీ తల్లులకు వైద్య సంరక్షణ మరియు ఆందోళన యొక్క ప్రాముఖ్యత గురించి మంచి ఆలోచనను ఇస్తుంది. కాలం దృష్ట్యా ఇది ఖచ్చితంగా మెచ్చుకోదగ్గ విషయం. దేవాలయం మరియు ఇతర సంస్థల నిర్వహణ కోసం భూమిని ఇవ్వడం గురించి శాసనం వివరిస్తుంది. ఇది సౌర జాతికి చెందిన కాకతీయుల కాకతీయుల కుటుంబానికి చెందిన వంశాన్ని కూడా గుర్తించింది.
రాణి రుద్రమ హయాంలో వివిధ స్థాయిలలోని అధికారులు వ్రాసిన అనేక శాసనాలు భూమి, డబ్బు మరియు పశువుల రూపంలో ప్రభుత్వం మంజూరు చేసిన మంజూరులను పేర్కొన్నాయి. దేవాలయాలకు తమను తాము అంకితం చేసుకున్న దేవదాసీల జీవితాలను మెరుగుపరచడానికి అమలు చేసిన అనేక చర్యలను కూడా వారు వివరించారు. లలిత కళల నుండి లభించిన మద్దతు మరియు ఆనాటి సామాజిక క్రమంలో ఈ దేవదాసులకు ఉన్న గౌరవం మరియు గౌరవానికి ఇది స్పష్టమైన సూచన.
గుడి లేని ఊరు దొరకడం కష్టం. దేవాలయం పట్టణం లేదా గ్రామం యొక్క కేంద్రంగా ఉంది, దాని చుట్టూ అభివృద్ధి చేయబడింది మరియు ఇది వాణిజ్యం మరియు వాణిజ్యం అభివృద్ధి చెందిన ప్రదేశం. కొత్త గ్రామాలు నిర్మించబడినప్పుడల్లా వాస్తుశిల్ప రూపకర్తలు ఎల్లప్పుడూ ఆలయ ఎంపికను చేర్చారు. క్రీ.శ.1299 నాటి మంతెన శాసనం గణపతి రాజు యొక్క పూజారి మంచి భట్టోపాధ్యాయ గ్రామాన్ని స్థాపించి, చెరువును తవ్వి, రెండు దేవాలయాలను నిర్మించినట్లు పేర్కొంది. ఒక ఆలయం మహాదేవునికి మరియు మరొకటి కేశవ దేవుడికి అంకితం చేయబడింది. ఆలయ నిర్మాణం సప్త సనాతనాలుగా సూచించబడే ఏడు పవిత్ర కార్యాలలో ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది.
మనం ఇంతకు ముందు చెప్పినట్లుగా రాజధాని నగరం ఓరుగల్లులో వేయి స్తంభాల గుడి స్వయంభు దేవాలయం, పాంచాలరాయ దేవాలయం, కాకతి మరియు ఏకవీర దేవతల ఆలయాలు వంటి అనేక అద్భుతమైన ఆలయాలు ఉన్నాయి. అనుమకొండలో ఉన్న ముఖ్యమైన ఆలయాలలో పద్మాక్షి ఆలయం మరియు ప్రసన్న కేశవ ఆలయం కూడా ఉన్నాయి. పాలంపేట, పిల్లలమర్రి, ఘన్‌పూర్, నాగునూరు మరియు నాగులపాడు ఆలయాలు ఈ కాలంలో నిర్మించిన ఆలయాలలో అత్యంత ప్రసిద్ధి చెందినవి. కాకతీయుల కాలంలో తెలుగు ప్రాంతంలో అనేక దేవాలయాల నిర్మాణం జరిగింది. ప్రతి ఒక్కటి వివిధ దేవతలకు మరియు దేవతలకు అంకితం చేయబడింది. గమనించదగ్గ విషయం ఏమిటంటే, ఈ దేవాలయాలలో ప్రతి ఒక్కటి స్వయం సమృద్ధి చెందింది మరియు వాటి నిర్వహణ కోసం గ్రామాలు మరియు భూములను బహుమతిగా పొందింది.
దేవాలయాలు వివిధ వర్గాల ప్రజలకు ఉపాధి కల్పించాయి. పూజారులు, మాన్యాలు లేదా ఖజానా నిర్వహించే పలుకుబడి ఉన్న వ్యక్తులు, ఖాతాలు నిల్వ చేయడం మరియు సానిస్ అని పిలువబడే మరొక రకమైన ఉద్యోగులు ఉన్నారు, వీరిని ఆలయ సమయంలో నృత్య ప్రదర్శనలు ఇవ్వడానికి భక్తులు దేవాలయాలకు ఇవ్వబడ్డారు. వేడుకలు. దీనిని రంగభోగంగా పిలిచేవారు మరియు రంగ మండపంలో ప్రదర్శించేవారు. ఆ కాలంలో అనేక దేవాలయాలకు స్త్రీలను ఇవ్వడం గురించి మనకు స్పష్టంగా చెప్పే అనేక శాసనాలు ఉన్నాయి. దాతల పేరుతో ఒక ప్రయోజనం కోసం దేవాలయాలలో భాగమైన వారు గౌరవనీయమైన వివాహితులని మేము నిర్ధారించగలము. దేవాలయాలలో దేవతలకు 16 రకాల పూజలు చేసే షోడశోపచారాలను మనం అర్థం చేసుకున్నప్పుడు ఇది స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.
క్రమమైన వేతనాలతో పాటు ఇతర రకాల చెల్లింపులతో వివిధ పనులను నిర్వహించడానికి చాలా మంది వ్యక్తులను నియమించుకునే హక్కుతో ఆనాటి ఆలయం రాయల్ ప్యాలెస్ పక్కన ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకుంది. గతంలో దేవాలయాలు ఉపాధ్యాయులు మరియు విద్యార్థులను నిలబెట్టే ఉద్దేశ్యంతో మరియు కళను ప్రదర్శించే ఆర్ట్ గ్యాలరీలుగా బ్యాంకులుగా, సంస్థలుగా కూడా పనిచేశాయి. కళాఖండాలు, గ్రంథాలు, వాస్తుశిల్పంతో పాటు శిల్పాలు మరియు పెయింటింగ్‌లను ప్రదర్శించే దేవాలయాలు మనకు కనిపిస్తాయి. దేవాలయాల నిర్మాణంలో రంగమండపం అంతర్భాగంగా ఉంటుందని కూడా మనకు తెలుసు. ఉదాహరణకు, రుద్రమ స్వయంభూ దేవాలయంలో ఒకదానిని స్వయంగా నిర్మించినట్లు మాకు చెప్పబడింది. దేవాలయాలు వివిధ రకాల ప్రదర్శనలను క్రమం తప్పకుండా నిర్వహించడానికి మరియు ప్రత్యేక కార్యక్రమాలు జరిగినప్పుడు సెలవు వేడుకలలో కూడా వేదికలుగా ఉపయోగించబడ్డాయి. ఈ ఆలయం నృత్యం, సంగీతం మరియు నాటకం హరికథ అలాగే బుర్రకథ వంటి ప్రదర్శనల కోసం చాలా కోరుకునే వేదిక.
దేవాలయం కూడా అందరూ సమావేశమయ్యే ప్రాంతంగా మారింది. గ్రామ కమిటీలు, వివాహాలు మరియు అధికారులు మరియు రాజులు సాధారణ ప్రజలతో కలిసి వారి సమావేశాల నిమిషాలను గోడలపై రికార్డ్ చేయడానికి ఇది ఒక వేదికగా పనిచేసింది. దేవాలయంలో పట్టాభిషేకాలు, విజయోత్సవాలు మరియు ఇతర కార్యక్రమాలు వంటి ముఖ్యమైన కార్యక్రమాలు జరిగాయి. సామాన్య ప్రజలు ఆలయ ప్రాంగణంలో అత్యంత శ్రేష్ఠమైన కార్యాలను భగవంతుని దివ్య సంభ్రమాశ్చర్యాలలో ప్రదర్శించారు.
కాబట్టి, దేవాలయాలు మధ్య యుగాలలో కేవలం పూజా స్థలం మాత్రమే కాకుండా, ప్రజల జీవితాన్ని ప్రతిబింబించే విభిన్న కార్యకలాపాలకు కేంద్రంగా ఉన్నాయని మనం గమనించవచ్చు. భారతదేశం యొక్క దక్షిణ భారతదేశంలో ఉన్న దేవాలయాలు మరియు తీర్థయాత్ర కేంద్రాల యొక్క పరిపాలనా నిర్మాణాన్ని పరిశీలించినప్పుడు ఇది నిజమని నేడు మనం చూడవచ్చు.
కాకతీయుల పాలనలో దేవాలయాలు, కోటలు మరియు తోరణాలు, నీటి తొట్టెలు మరియు ఇతర నిర్మాణ అద్భుతాల నిర్మాణం సంస్కృతి మరియు కళల పట్ల వారి ఉత్సాహం, జ్ఞానం మరియు ప్రోత్సాహానికి రుజువునిస్తుంది. ఆమె కాలంలోనే కాకుండా గణపతిదేవుని పాలనలో కూడా రుద్రమదేవి ఈ చర్యలను ప్రోత్సహించే నిర్ణయాల ప్రక్రియలో తప్పనిసరిగా భాగం కావాలి. ఆమె హయాంలో మరియు ఆమె తర్వాత వచ్చిన ప్రతాపరుద్రుని పరిపాలన అంతా ఇలాగే ఉండే అవకాశం ఉంది.
కాకతీయ నాణేలు
కాకతీయుల కాలంలో నాణేల తయారీకి సంబంధించి, చాలా కాలం వరకు ఖచ్చితమైన ఆధారాలు అందుబాటులో లేవు. కానీ, పండితులు పి.వి. పరబ్రహ్మ శాస్త్రి కాకతీయుల కాలంలో నాణేల చరిత్ర మరియు నాణేల చరిత్ర వాస్తవమని నిరూపించడం ద్వారా కాకతీయ గురించి కొంత వివరంగా అందించగలిగారు. నేడు, బంగారు నాణేలు ఉండేవని మరియు ఆ సమయంలో తక్కువ పరిమాణాల రాగి నాణేలు ఉన్నాయని స్పష్టంగా తెలుస్తుంది. అయితే, వెండి నాణేలకు ఎలాంటి ఆధారాలు లేవు. కాకతీయుల కాలంలో తయారు చేసిన నాణేల చుట్టూ ఉన్న రహస్యాలను చరిత్రకారులు శాసనాల ద్వారా ఛేదించారు. ఈ గందరగోళం సారూప్య శైలులతో కనుగొనబడిన నాణేల పరిమాణం మరియు పొరుగు ప్రాంతాలు జారీ చేసిన వాటితో పాటు బరువు మరియు చిహ్నాలు మరియు వివిధ కాలాలను కూడా అధిగమించడం వల్ల ఏర్పడింది. ఉదాహరణకు, కాకతీయ నాణేలు యాదవ నాణేలను పోలి ఉంటాయి. పురాణంలోని పాత్రలు కాకుండా, కాకతీయ నాణేలపై చంద్రుడు, సూర్యుడు మరియు వరాహ చిహ్నాలు, వీటిని పంది అని కూడా పిలుస్తారు. అదనంగా, సింహం చిహ్నాలను కలిగి ఉన్న నాణేలు ఉన్నాయి, ఇవి కాకతీయులకి ఆపాదించబడినవిగా నమ్ముతారు.
కాకతీయుల నుండి నాణేల మొదటి ఉదాహరణ ప్రోల I, 1052-1076 ప్రకటనల సమయంలో సంభవించింది. అయినప్పటికీ, వారు ఇప్పటికీ చాళుక్యులలో భాగమే అయినప్పటికీ, ప్రోల I చాళుక్యుల దండయాత్రలకు సహాయం చేయడంలో గొప్పగా సహకరించాడు. ఒక నిర్దిష్ట ఉదాహరణ ఏమిటంటే, ప్రోల సంవత్సరంలో కడపర్తి మరియు పురకూట ప్రాంతాలను ఓడించి వాటిని హనుమకొండకు చేర్చారు, చాళుక్య రాజు I సోమేశ్వరుడు అతని విజయాలను చూసి ఆశ్చర్యపోయాడు మరియు ప్రోల I మొత్తం హనుమకొండ ప్రాంతాన్ని శాశ్వత దొంగగా ప్రకటించాడు. ఆ తర్వాత హనుమకొండ ప్రాంతంపై కాకతీయుల పాలన వచ్చింది. అతను తయారు చేయాలనుకున్న నాణేలను సృష్టించే హక్కుతో ఈ ప్రాంతం అతనికి మంజూరు చేయబడింది. నాణేలు జంతువు మరియు వరాహ చిహ్నంతో అలంకరించబడ్డాయి.
తెలంగాణలోని వరంగల్ కాకతీయ రాజవంశం రుద్రమదేవి జీవిత చరిత్ర
బయ్యారం ట్యాంక్ శాసనంలో చెప్పబడిన కథ ఏమిటంటే, బలీయుడైన యోధుడైన ప్రోల Iకి అరిగజకేసరి బిరుదు లభించింది. అరిగజకేసరి అంటే ఏనుగు సింహం అని అనువదించబడింది, అంటే ప్రోల నేను తన విరోధులకు సింహం ఏనుగులకు సమానమైన శక్తి కలిగి ఉన్నాడని అర్థం. దయగల నాయకుడు, ప్రోల I తన సామాజిక మరియు సంక్షేమ సంస్కరణలకు ప్రసిద్ధి చెందాడు. వాస్తవానికి, అతను తన ప్రజలు ఉపయోగించగల నీటి వనరుగా పనిచేసే భారీ ట్యాంక్‌ను నిర్మించిన మొదటి వ్యక్తులలో ఒకడు. ఈ ట్యాంక్ కేసరితాటక అని పిలువబడింది మరియు అతని బిరుదు అయిన అరిగజకేసరిచే ప్రేరణ పొందింది. అదనంగా, ట్యాంకులు నిర్మించడానికి భూమిని తవ్వే చర్యను చాలా గౌరవప్రదంగా వీక్షించారు, అది వరాహ్ పంది రూపంలో సూచించబడింది. ఈ చిహ్నం తరువాత ప్రోలా I పాలనలో ముద్రించబడిన నాణేలపై కనిపించింది మరియు తరువాత అతని వారసులు కృతజ్ఞత మరియు గౌరవానికి చిహ్నంగా, తద్వారా ఒక శకాన్ని స్థాపించారు. అయితే, పంది చిహ్నం యొక్క మూలాలు మునుపటి చాళుక్యుల పాలనలో భాగంగా ఉన్నాయి మరియు దీనిని ప్రోల I స్వాధీనం చేసుకున్నారు.
కాకతీయులకు గజ-కేసరి లేదా ఇతర ప్రత్యయాలతో కూడిన బిరుదులు ఉండేవని పండితులు ధృవీకరించారు. వ్రెక్కంటి మల్లి రెడ్డి పేరు మీద 1176 నాటి బెక్కల్లు శాసనం ప్రకటనలో ఒక ఉదాహరణ చూడవచ్చు. రుద్రదేవునికి దయ-గజ కేసరి అనే టైటిల్‌ పెట్టినట్లు యాడ్‌లో ఉంది. మరొక ఉదాహరణ పాకాల శాసనం, రాజ-గజ కేసరి అనే ఒకే విధమైన శీర్షికను సూచిస్తుంది మరియు గణిపతిదేవుడిని సూచిస్తుంది. రుద్రమదేవికి ఆపాదించబడిన బిరుదుగా రాయ-గజ కేసరి ప్రస్తావన ఉన్నట్లు భైరవుడు వేసిన బీదర్ శాసనంలో మనం చూడవచ్చు. దీనికి తోడు గుంటూరు జిల్లా తేరాల సిద్ధేశ్వరాలయంలో ప్రతాపరుద్రుని కాలంలో సేనాధిపతి సోమయాజుల రుద్రదేవుని బావమరిది రుద్రయ్య పెద్దిచే 1292 నాటి శాసనం ఉంది. శాసనం దయగజ-కేసరి బిరుదు ప్రతాపరుద్రునికి ఆపాదించింది.
వాస్తవానికి వరంగల్ కోటలో జరిగిన తవ్వకాల్లో గజకేసరి డిజైన్లు, శిల్పాలు బయటపడ్డాయి. గజ-కేసరి అనే బిరుదు కాకతీయ పాలకులకు ఆపాదించబడిందనడానికి వరంగల్ కోట నిదర్శనం. అందువల్ల, ప్రతి పాలకులకు ఆపాదించబడిన బిరుదులతో పాటు ముందుగా పేర్కొన్న ఇతర చిహ్నాలు కాకతీయులకు ఆపాదించబడవచ్చని నమ్ముతారు.
నాణేలు ఏ విలువలతో ఉన్నాయో తెలుసుకోవడానికి శాసనాలు కూడా మనకు సహాయపడతాయి. గుర్తించబడిన అనేక తెగల నుండి, కొన్ని గద్యాన, వరాహ్, మద ది రుక, నిష్కా, అడ్డూగ పాదిక, పరక వీసా మరియు చిన్నం. పొరుగు ప్రాంతాలలో సారూప్యమైన పేర్లు, విలువలు మరియు కరెన్సీలు కనుగొనబడటం గమనించబడింది, బహుశా వాణిజ్యాన్ని సులభతరం చేయడానికి.
కాకతీయ నాణేలు, శాసనాలలో, కేసరి ఉపసర్గతో అలంకరించబడ్డాయి, ఉదాహరణలకు కేసరి గద్య మడ మరియు ఇతరులు. ఒక్కో నాణెం 56.25 గింజల బరువు ఉంటుందని నమ్ముతారు. విద్వాంసుడు ఎన్. రమేసన్ తక్కువ బరువు లేదా చిన్న కరెన్సీలు ఆ సమయంలో వస్తుమార్పిడి సాధారణం కాబట్టి ప్రజాదరణ పొంది ఉండకపోవచ్చు లేదా అవసరం కూడా లేదు. మారకపు పద్ధతుల్లో కరెన్సీ ఒకటి మాత్రమే. బరువులు మరియు కొలతలు కాకతీయులు కాకతీయులు మొదటి సందర్భంలోనే వాడుకలోకి వచ్చారు. శాసనాలపై “కేసరి” అనే పదాన్ని కూడా అతికించారు.
నీటిపారుదల మరియు వ్యవసాయం
కాకతీయుల మొదటి ప్రాధాన్యత వ్యవసాయం. ఈ ప్రాంతంలో వ్యవసాయం మరియు నీటిపారుదల అభివృద్ధికి కాకతీయులు అనేక మార్గాలను రూపొందించారనేది వాస్తవం. వారి పాలనలో, ఈ ప్రాంతం తగిన శ్రద్ధను పొందింది. వాగులు, ఆనకట్టలు, ట్యాంకులు మరియు కాలువలు వంటి మరిన్ని నీటిపారుదల మౌలిక సదుపాయాలను నిర్మించే పనిని వారు చేపట్టారు. వాటి నిర్మాణ సమయంలో నిర్మించిన కొన్ని రిజర్వాయర్లు ఇప్పటికీ పనిచేస్తున్నాయి మరియు పనిచేస్తున్నాయి.
చాలా రిజర్వాయర్లలో సిల్ట్ లేదు, వాటి జీవితకాలం అనేక వందల సంవత్సరాలుగా ఉన్నప్పటికీ. ప్రధాన జలాశయాలుగా వర్గీకరించబడిన పాఖల్, రామప్ప, లఖ్నవరం మరియు ఘనపూర్ సరస్సులు 13వ శతాబ్దంలో నిర్మించబడ్డాయి. అవి శుభ్రంగా మరియు తాజాగా కనిపిస్తాయి మరియు ఇప్పటికీ వేలాది గ్రామాల నీటి అవసరాలను అలాగే వ్యవసాయ కారణాలను అందిస్తున్నాయి. నిల్వ ఉన్న నీటి వనరులను ప్రజాస్వామ్యబద్ధంగా, న్యాయబద్ధంగా పంపిణీ చేసేలా కాకతీయ పాలకులు చూసుకున్నారు. స్థానికులు మరియు వినియోగదారులు రోజువారీ కార్యకలాపాలకు మాత్రమే కాకుండా, వారి స్థానిక వినియోగాన్ని నిర్ధారించడానికి ట్యాంకులను శుభ్రపరచడానికి కూడా బాధ్యత వహించడాన్ని గమనించవచ్చు.
తెలంగాణలోని వరంగల్ కాకతీయ రాజవంశం రుద్రమదేవి జీవిత చరిత్ర
ప్రజా నీటి వనరులైన ట్యాంకులు, చెరువులు మరియు కమ్యూనిటీ బావుల నిర్మాణం వరుసగా “తాటక, కూప మరియు వాపి” అనే మూడు సప్త ఇసుక సనాతనాలలో భాగం – ఏడు ఉదాత్తమైన కార్యాలు. అని చెప్పవచ్చు. సామంతులు మరియు రాజులు మరియు ప్రభువుల నుండి ఆశించిన సప్త-సనాతన ఆలోచన, కాకతీయ పాలకుల పునాది అయిన మానవతా సూత్రంలో పూర్తిగా విలీనం చేయబడింది. దీని స్ఫూర్తితో, కేవలం రాజకుటుంబ సభ్యులే కాకుండా ప్రభువులు మరియు ఇతర అధికారులు తమ తమ ప్రాంతాల్లోని ట్యాంకులు మరియు చెరువుల నిర్మాణంలో ఒకరికొకరు పోటీ పడ్డారు.
సంక్షేమ రాజ్యం గురించి ఎప్పుడూ ఆలోచించని కాలంలో, దాని నివాసుల కోరికలు మరియు అవసరాలను తీర్చడానికి ఉద్దేశించిన ప్రభుత్వ తత్వశాస్త్రం యొక్క భావనను రూపొందించిన రాజ్యం చూడటం ఆనందంగా ఉంది.
ఈ నీటిపారుదల పనులలో ఎక్కువ భాగం కిందిస్థాయి ముఖ్యులు లేదా మంత్రులచే నిర్వహించబడేవి. ప్రోల I కాలం నుండి, కాకతీయ పాలకులు అనేక ట్యాంకులు నిర్మించారు. ప్రోల నేను ఒక పెద్ద ట్యాంకును నిర్మించి ఆ ట్యాంక్‌ను కేసరి-తాటక అని పిలిచాను. అతని కృతజ్ఞతను తెలియజేయడానికి ప్రోలా I యొక్క వారసులు ట్యాంక్‌ను నిర్మించడానికి భూమిని తవ్వడాన్ని సూచించడానికి పంది చిహ్నాన్ని స్వీకరించారు. కానీ, వరాహ చిహ్నం కాకతీయులకు ప్రత్యేకమైనది కాదు. కాకతీయులు మరియు వారి పాలకుల నుండి ఉద్భవించారు మరియు వారు కళ్యాణం నుండి చాళుక్యులు. గరుడ అనేది కాకతీయుల ప్రారంభ చిహ్నం మరియు వారి బ్యానర్ చివరి రాజు ప్రతాపరుద్ర కాలం వరకు ఉంది. ప్రతాప్ చరిత్ర ప్రకారం గణపతిదేవ రాజు స్వయంగా అనేక ట్యాంకులు నిర్మించాడు. ఇది అతని కుమార్తె రుద్రమ మరియు ఆమె కుమారుడు ప్రతాపరుద్ర పాలనలో కొనసాగిన కార్యకలాపాలు. వివిధ ప్రాంతాలలో లభించిన శాసనాలు ఈ వాదనను నిరూపించడానికి తగిన సాక్ష్యంగా ఉన్నాయి.
మహిళల స్థానం
కాకతీయ ప్రాంతం నుండి వచ్చిన రచనలలో అత్యంత ఆకర్షణీయమైన అంశం ఏమిటంటే ఈ ప్రాంతంలోని స్త్రీల సంఖ్య ఎక్కువగా ఉండటం. దాతలలో మహిళలు 11 శాతం ఉన్నారని స్పష్టమైంది. వాస్తవ ప్రపంచంలో, కాకతీయుల పాలనలో దేవాలయాలకు మహిళలు భూమిని మంజూరు చేశారు. ఆస్తిలో కొంత భాగాన్ని వారికి కట్నంగా మంజూరు చేసినట్లు తెలుస్తోంది. కాలానికి చెందిన రెండు శాసనాలు దీనికి మద్దతు ఇస్తున్నాయి. భూమి కానుకలతో పాటు, మహిళా దాతలు కాకతీయ ప్రాంతం అంతటా సాధారణమైన దేవాలయాలు, ఆలయ ఆచారాలలో ఉపయోగించే పశువుల లోహ వస్తువులతో పాటు నీటిపారుదల సౌకర్యాలు మరియు డబ్బును కూడా బహుమతులుగా ఇచ్చారు. కాకతీయ రాజ్యం యొక్క శాసనాలలో ప్రస్తావించబడిన స్త్రీలలో ఎక్కువ మంది యువరాణులు మరియు రాణులు వంటి ఉన్నత తరగతికి చెందిన సభ్యులు, రాజు లేదా మహారాజా వంటి బిరుదులను ధరించిన పురుష ప్రత్యర్ధులు ఉన్నారు. ఈ తరగతికి చెందిన మహిళలు తమ పేర్లకు దేవిని చేర్చుకున్నారు.
ముఖ్యంగా స్త్రీల సామాజిక స్థితిగతులపై వివాహ ప్రభావం ఆనాటి చట్టాలలో ఉన్న సమాచారం అంతగా లేదని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. వివాహాలు తన తల్లి కుటుంబంతో స్త్రీల సంబంధాన్ని విచ్ఛిన్నం చేశాయని మరియు ఆమె తన భర్త కుటుంబంలో కలిసిపోవడానికి దారితీసిందని సంప్రదాయ న్యాయ వ్యవస్థ పేర్కొంది. మహిళలు తమను తాము ఈ లేదా ఆ వ్యక్తి యొక్క భార్యలుగా సూచించే పత్రాలలో ఇది చూడవచ్చు. కనుగొనబడిన శాసనాలలో మూడవ వంతు స్త్రీలు వారి తల్లి లేదా తండ్రులపై జాబితా చేయబడటం గమనించడం మనోహరమైనది. సమూహంలోని మహిళలందరూ వివాహం చేసుకోలేదని నిర్ధారించడం సాధ్యం కాదు. ఈ విధంగా చూస్తే, ఆనాటి స్త్రీల సామాజిక స్థితి కేవలం భార్య హోదాపై మాత్రమే కాకుండా, కుమార్తెగా కూడా ఉందని గమనించవచ్చు. వివాహానంతరం స్త్రీకి తన కుటుంబంతో ఉన్న బంధాలు దృఢంగా ఉన్నాయని ఇది తెలియజేస్తుంది. ఆమె తన కుటుంబం యొక్క మూలాలపై దృష్టి పెట్టాలనుకుంటున్నారా లేదా అది మరియు భర్త కుటుంబంపై దృష్టి పెట్టాలనుకుంటున్నారా అనేది ఒక మహిళ యొక్క నిర్ణయం.
కాకతీయ సమాజంలోని స్త్రీలు కేవలం స్త్రీలు మాత్రమే కాదని స్పష్టమవుతుంది. కాకతీయ సమాజం గృహ విధులకే పరిమితం కాలేదు. వారు దేవాలయాల కార్యకలాపాలలో చురుకుగా పాల్గొనేవారు, ట్రెజరీలకు బాధ్యత వహించే అధికారులుగా ప్రతిష్టాత్మకమైన పదవులను నిర్వహించారు. వారు కూడా మరియు దేవాలయాలచే నృత్యకారులుగా నియమించబడ్డారు – సానిస్ మరియు మొదలైనవి. ఈ స్త్రీలలో ఎక్కువ మంది, లేదా గుడిసానిలు వారు గౌరవనీయులైన మగవారి కుమార్తెలు. 19వ శతాబ్దానికి చెందిన మధ్య యుగాలకు చెందిన ఆలయ స్త్రీలు మరియు దేవదాసీల మధ్య ఉన్న పూర్తి వ్యత్యాసాన్ని గుర్తించడం చాలా కీలకం, వీరిని తరచుగా ఆలయ వేశ్యలుగా పేర్కొంటారు.
తెలంగాణలోని వరంగల్ కాకతీయ రాజవంశం రుద్రమదేవి జీవిత చరిత్ర
ఈ కాలంలో మహిళలు రాజకీయంగా అధికారంలో ఉన్న అరుదైన సందర్భాలు ఉన్నాయి. కాకతీయ రుద్రమ దేవి, తన తండ్రి తర్వాత పాలకురాలిగా మారడం ఒక అద్భుతమైన ఉదాహరణ. రాజకీయ అధికారంలో ఉన్న స్త్రీలు మరణించిన రాజులు మరియు ముఖ్యుల భార్యలుగా ఉన్న ఇతర సందర్భాలు కూడా ఉన్నాయి. వారు కన్ఫార్మిస్ట్ సిస్టమ్ యొక్క ఎంపికను ఎంచుకోగలిగారని తెలుసుకోవడం ఆసక్తికరంగా ఉంటుంది మరియు ఈ పరిస్థితులలో గమనించిన నిబంధనలను సరైన మరియు ఆచరణాత్మక కారణాల ద్వారా తోసిపుచ్చవచ్చు. ఈ శాసనాలు చిన్నవిగా ఉన్నా స్త్రీలు సనాతన నియమాలకు కట్టుబడి ఉండరని ఈ శాసనాల ద్వారా స్పష్టమవుతోంది. ఆ కాలపు స్త్రీలు అనుకున్న విధంగా విశ్వాసపాత్రులైన భార్యల పాత్రలకు సరిపోయే అవకాశం ఉంది, అయితే అందరూ కాదని మనం చూడవచ్చు. ఇది మన విస్తారమైన పురాణ సాహిత్యంలో పదే పదే వర్ణించబడిన సాంప్రదాయ భారతీయ స్త్రీల యొక్క జనాదరణ పొందిన ఆలోచన మరియు అవగాహనను పూర్తిగా తిప్పికొట్టింది.
ప్రతాప రుద్ర రాజు పాలనలో అధీనంలో ఉన్న పగిడి గిద్దె రాజు వంశానికి చెందిన గిరిజన కుటుంబానికి సంబంధించిన కథ ఈ సమయంలో ప్రస్తావించదగినది. ఈ సమయంలో కాకతీయ ప్రాంతం తీవ్రమైన కరువు మరియు కరువు బారిన పడింది. పరిస్థితుల దృష్ట్యా పగిడి గిద్దె రాజు పన్నులు మాఫీ చేయాలని కోరగా తిరస్కరించారు. తన స్వాతంత్ర్య ప్రకటన తరువాత, అతను తన స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించాడు. దీంతో అధికార పార్టీ అధికారులకు, గిరిజనులకు మధ్య వాగ్వాదం చోటుచేసుకుంది. దళపతి, అతని కుమార్తె సారలమ్మ మరియు అతని అల్లుడు గోవిందరాజు తీవ్ర పోరాటంలో మరణించారు.
పగిడి గిద్దె రాజు జీవిత భాగస్వామి అయిన సమ్మక్క వేదికపైకి వచ్చి ఆయుధాలతో పోరాడి ధైర్యంగా పోరాడింది. ఆమె యుద్ధంలో గాయపడిందని నమ్ముతారు, కానీ ఆమె అడవుల్లో అదృశ్యమైనందున జీవించగలిగింది. ధైర్యంగా పోరాడిన గిరిజన రాణులు సమ్మక్క, సారలమ్మ దంపతులు తల్లీకూతుళ్లు దేవతలుగా చిరస్థాయిగా నిలిచారు. అనేక శతాబ్దాల తరువాత, వారు ఈనాటికీ వారి ధైర్యం మరియు త్యాగాలకు గౌరవం, గౌరవం మరియు జరుపుకుంటారు. పురాణాల ప్రకారం, సమ్మక్క చిన్నతనంలో వనదుర్గగా గౌరవించబడిందని ఆమె అద్భుతమైన వైద్యం సామర్థ్యాలకు గుర్తించబడింది. మేడారం జాతర అని పిలువబడే పండుగ, దేవతలను గౌరవించే గిరిజన పండుగ వరంగల్‌లో ప్రతి సంవత్సరం జరుగుతుంది. కుంభమేళా తరువాత ఇది దేశంలో రెండవ అతిపెద్ద సభ, ఇది వేలాది మందిని ఆకర్షిస్తుంది.
ముగింపు
పట్టాభిషేకంతో సత్కరించబడిన ఏకైక మహిళ రుద్రమ మాత్రమే, ఫలితంగా ఆమె తన కుటుంబానికే కాకుండా కాకతీయ కుటుంబానికి లేదా భారతదేశానికి మాత్రమే కాకుండా మొత్తం స్త్రీ జాతికి కూడా గర్వకారణంగా నిలిచింది. రుద్రమ ఒక పాలకుడి కంటే ఎక్కువ, కానీ ఆమె మరింత నైపుణ్యం మరియు హార్డ్కోర్ ప్రత్యర్థులను అధిగమించిన యోధురాలు. సవాలు సమయాల్లో సింహాసనాన్ని అధిరోహించినప్పటికీ, ఆమె అడ్డంకులు, అంతర్గత వ్యతిరేకత మరియు వ్యతిరేకత ద్వారా తన మార్గంలో పోరాడింది మరియు తన పౌరులకు శాంతి, ప్రేమ మరియు ఆందోళన యొక్క యుగాన్ని ఇచ్చింది. అదనంగా, ఆమె విజయాలు ఎప్పటికీ భారతదేశం నుండి ఆడవారి కథలో ఉంటాయి. ధైర్యసాహసాలు, ఆత్మవిశ్వాసం అలాగే నిబద్ధతకు ఆమె ప్రతిరూపం. ఈ లక్షణాలతో ఏ స్త్రీ అయినా రుద్రమగా మారుతుందని ఆమె నిరూపించింది. ఝాన్సీ కి రాణి చిత్రంలో ప్రసిద్ధి చెందిన చాలా ఇష్టపడే యువరాణి లక్ష్మీ బాయి ప్రసిద్ధ రాణి రుద్రమ దేవి నుండి ఆమె ప్రేరణ పొందింది. యుద్ధభూమిలో ఆమెను కాళీదేవితో పోల్చారు. రాణి లక్ష్మీ బాయిని ఆమె ముఖ్యులు, మంత్రులు మరియు ప్రజలు కాకతీయ రాజవంశం నుండి గొప్ప రుద్రమగా భావించి సత్కరించారు. హిస్టారికల్ క్వీన్స్ యొక్క ఈ అందమైన దృష్టాంతాలలో ప్రదర్శించినట్లుగా, భారతీయ చరిత్ర తరచుగా, మహిళల శక్తి మరియు శక్తిని చూసింది.
ప్రఖ్యాత ప్రపంచ చరిత్రకారుడు మరియు యాత్రికుడు, చీరాలకు సమీపంలోని మోటుపల్లిలో దిగిన మార్కో పోలో, ముత్ఫిలి కోటను కూడా సందర్శించాడు, కాకతీయ రాజ్య నివాసుల సముద్రం మరియు భూ వాణిజ్యం, అలాగే వ్యవసాయం మరియు ఆర్థిక శాస్త్రంపై అభివృద్ధి చెందుతున్న వ్యాపారాన్ని చూశాడు. అతను చూసిన సంపద అప్పటి రాణి రాణి రుద్రమ తన రాజధాని నగరం వరంగల్ నుండి పాలించిన అత్యంత సమర్థవంతమైన పరిపాలన కారణంగా ఉంది.
ఈరోజే కాదు నిన్నే కాదు రాబోయే తరాలకు రుద్రమ దేవి లింగ బేస్డ్ స్టీరియోటైప్‌లను వంచి అందరికీ మరియు అందరికీ స్ఫూర్తిదాయకంగా నిలుస్తుంది. రాణి రుద్రమ తన మాతృభూమిని మరియు భారతదేశానికి ఒక ముఖ్య లక్షణం అయిన దేశభక్తి భావాన్ని కాపాడుకోవడానికి తన జీవితాంతం జీవించింది, పోరాడింది మరియు త్యాగం చేసింది.
కాకతీయుల కాలం నాటి కొన్ని ముఖ్యమైన శాసనాలు
జయప సేనాని చేబ్రోలు శాసనం
గణపతిదేవుని కళింగ ఓటమిలో జయపా భాగస్వామి మరియు వైరిగోధుమ ఘరట్ట బిరుదును పొందాడు. అతను గణపతిదేవుని గౌరవార్థం ఒక ఆలయాన్ని (గణపేశ్వరుడు) నిర్మించాడు మరియు ఈ ఆలయానికి అనేక గ్రామ నివాసాలను మంజూరు చేశాడు (1231 ప్రకటన).
జయపా తన తండ్రి పిన్న చోడ (గుంటూరు జిల్లా) చేబ్రోలులో నివసించి, ఆలయ ఖర్చుల కోసం మోదుకూరు గ్రామం నుండి విరాళం అందుకున్న అతని గౌరవార్థం రెండవ ఆలయాన్ని (చోడేశ్వర) నిర్మించాడు. చేబ్రోలు శాసనం ప్రకారం (1235 ప్రకటన, ఏప్రిల్ 21) జయప చర్చికి ముందు భాగంలో రెండు వరుసల దేవదాసీలతో (ఆలయ ప్రదర్శనకారులు) రెండంతస్తుల క్వార్టర్‌లను కూడా నిర్మించాడు. అతని సంస్కృత అధ్యయనానికి సంబంధించిన నృత్య రత్నావళి భారతీయ నృత్యానికి సంబంధించిన ప్రసిద్ధ మూలం కాబట్టి జయపా ఖచ్చితంగా నిష్ణాతుడైన నర్తకి.
తెలంగాణలోని వరంగల్ కాకతీయ రాజవంశం రుద్రమదేవి జీవిత చరిత్ర
1. మల్కాపురం శాసనం
A. R. నం. 94 ఆఫ్ 1917
(గుంటూరు జిల్లా, గుంటూరు తాలూకా, మల్కాపురంలో ధ్వంసమైన ఆలయానికి సమీపంలో ఉన్న అపారమైన నంది స్తంభంపై. ఈ కథనం ఆంధ్రా హిస్టారికల్ రీసెర్చ్ సొసైటీ జర్నల్‌లో ప్రచురించబడింది, వాల్యూం. IV. పేజీలు. 147-64, S.1183, దుర్మతి, 1261 ప్రకటన)
ఈ పుస్తకం కాకతీయ కుటుంబం గురించి అలాగే శైవుల గోలకీ-మఠ కుటుంబం ఏర్పాటు మరియు పాంటీఫికల్ వారసత్వం గురించి సమగ్ర వర్ణనను అందిస్తుంది మరియు గణపతిదేవ రాజు తన గురువైన విశ్వేశ్వర శివాచార్యకు వెలందు కంద్రావతి ప్రాంతంలోని మందర పట్టణాన్ని ఇచ్చాడని పేర్కొన్నాడు. గణపతిదేవుని కుమార్తెలు రుద్రమదేవి గ్రామానికి మరియు వెలంగపుండికి అధికారిక బహుమతిని అందించారని మరియు విశ్వేశ్వర శివుడు విశ్వేశ్వర-గోలకి అనే పేరుతో సరికొత్త గ్రామాన్ని స్థాపించారని మరియు దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాల నుండి వివిధ కులాల నుండి గ్రామంలోకి తీసుకువచ్చారని కూడా ఇది పేర్కొంది. అతను తన దేవాలయం విశ్వేశ్వర మరియు సంస్కృత కళాశాల మరియు శైవుల కోసం ఒక మఠం మరియు మతం మరియు కులాలతో సంబంధం లేకుండా ప్రజలందరికీ ఆహారం ఇవ్వడానికి ఉపయోగించే ఒక చౌల్ట్రీని మరియు సాధారణ భూమిని, ప్రసూతి ఆసుపత్రితో పాటు అనేక ఇతర వస్తువులను నిర్మించాడు. వివిధ సంస్థల కార్యకలాపాలకు మద్దతు ఇవ్వడానికి అతనికి మంజూరు చేయబడింది. ఇది ట్రస్ట్ యొక్క కార్యకలాపాలతో పాటు గ్రామ కార్యకలాపాల యొక్క సమగ్ర వివరణను అందిస్తుంది. విశ్వేశ్వర శివుని పేరుతో అనేక ఇతర ప్రదేశాలలో స్థాపించబడిన అనేక ఇతర ధార్మిక మరియు మతపరమైన సంస్థల గురించి కూడా ఇది ప్రస్తావిస్తుంది. కాకతీయులు సౌర క్షత్రియులలో భాగమని చెబుతారు.
2. జుత్తిగ శాసనం
A. R. నం. 740 ఆఫ్ 1920
(పశ్చిమగోదావరి జిల్లా, తణుకు తాలూకాలోని సోమేశ్వర, జుత్తిగ, S.1181, 1259 ప్రకటనలో ఉన్న ఆలయ స్తంభంపై)
గణపతిదేవుని కుమార్తె కాకతీయ రుద్రమ-మహాదేవిని వివాహం చేసుకున్న చాళుక్య-వంశపు వీరభద్రేశ్వరుని మంత్రి విష్ణువు అని పురాణం చెబుతోంది. దుత్తికా సోమేశ్వర ఆలయానికి శాశ్వతమైన కొవ్వొత్తి. శాసనం పూర్తి కాలేదు.
A. R. నం. 564 ఆఫ్ 1925
(గుంటూరు జిల్లా స.1176 1254 యాడ్, వేల్పూరు, సత్తెనేపల్లి తాలూకా రామలింగేశ్వర ఆలయంలోని బయటి మండపంలో ఉన్న ఒక స్తంభంపై)
కోట బయ్యలదేవి తండ్రి గణపతిదేవరాజు, వేల్పునూరులోని రామేశ్వర మందిరంలో శని (నృత్య నర్తకి)కి బదులు భండారము అక్కమ్మతో పాటు ఆస్తి, ఇల్లు-స్థలం మరియు తోటను ఇచ్చాడని నివేదిక పేర్కొంది.
3. రుద్రమదేవి కింద పనిచేస్తున్న అధికారుల సమాచారం
(ఎ) 1920 యొక్క ఎ. ఆర్. నం. 660
(గుంటూరు జిల్లా, తెనాలి తాలూకా, ముల్పూరులో ఉన్న చెన్నకేశవ ఆలయ ఉత్తర ప్రాకారంలో ఉన్న రాతిపై, S.1192, 1270 ప్రకటన)
దెబ్బతిన్న మరియు అసంపూర్తిగా. కాకతీయ రుద్రదేవుని రాజభవనానికి సంరక్షకునిగా వల్లయ = నాయకునిచే నీల-కేశ[వ] ఆలయానికి భూమిని విరాళంగా ఇవ్వడం సూచన.
(బి) 1913 ఎ. ఆర్. నం. 532
(అదే గ్రామం S.1200, బహుధాన్య, 1278 ప్రకటనలో ఉన్న గోపాలస్వామి ఆలయం లోపల కత్తిరించని స్లాబ్‌పై)
కాకతీయ రుద్రదేవ-మహారాజుల అంగరక్షకుడు బోలుయుడు కుమారులు భూమిని విరాళాలు ఇచ్చారని పత్రం పేర్కొంది. దాత పేరు జాబితాలో లేదు.
(సి) A. R. నం. 318 ఆఫ్ 1924
(కృష్ణా జిల్లా, నందిగామ తాలూకాలోని గుడిమెట్టలోని కోట శిథిలాల మధ్య శిథిలావస్థలో ఉన్న చర్చి పక్కనే ఉన్న భవనంపై, S.1213, 1291 ప్రకటన)
రుద్రరాజు అధికారులైన విశ్వనాథ మహాదేవ ఆలయానికి దాది సోమయ-సాహిని అలాగే పెద్దయ్య-సాహిని భూమిని లీజుకు తీసుకున్నారని నివేదిక పేర్కొంది.
(డి) 1909 యొక్క A. R. నం. 548
(గుంటూరు జిల్లా, పల్నాడు తాలూకా, జూలకల్లులోని భీమలింగేశ్వరుని ఆలయంలోని గుడి లోపల అసంపూర్తిగా ఉన్న స్లాబ్‌పై, S.1213, ఖరా, 1291 ప్రకటన)
కుమార రుద్రదేవుడు-మహారాజుల యోగ్యతను గుర్తించి జువులకల్లు భీమనాథుడు — రాజు యొక్క అన్ని దళాలకు సైన్యాధిపతి అయిన సోమయాదుల రుద్రదేవుడు మూలస్థాన దేవునికి 2 పుట్టీల భూమిని సమర్పించాడని చెప్పబడింది.
(ఇ) 1926 యొక్క A. R. నం. 711.
(గుంటూరు జిల్లా, పిన్నలి, పల్నాడు తాలూకా, గోపాలస్వామి, ఎస్.1214, నందన, 1292 ప్రకటన గోపాలస్వామి గుడి ముందు భాగంలో నాటిన పలకపై)
గోదావరికి ఉత్తర తీరాన ఉన్న మాడపల్లికి చెందిన బొల్లయ్య-నాయకుడు పింగళి నుండి భీమానంతుడికి కొత్త ఆలయాన్ని నిర్మించి భూమిని అప్పగించాడు. ఇది కాకతీయ రుద్రదేవ-మహారాజుల పాలనలో జరిగింది.
బీదర్ శాసనం
రుద్రమ దేవి శత్రువుల సైన్యంతో పోరాడి, వారి రాజధాని నగరమైన దేవగిరికి తిరోగమనం వరకు వారిని వెంబడించిన యోధురాలు. ఈ ప్రక్రియలో, ఆమె సేనా దళాలను ఓడించింది మరియు యుద్ధ నష్టపరిహారం కోసం రాజు మహాదేవ నుండి కొన్ని మిలియన్ డాలర్ల బంగారు నాణేలను తీసుకున్నట్లు నమ్ముతారు. ఇవి ఆమె సైన్యాధిపతుల మధ్య విభజించబడ్డాయి. ఈ నవల యొక్క కథనం ఆంధ్ర దేశం నడిబొడ్డున కృష్ణా జిల్లా, కైకలూరు తాలూకా, రాచపట్నంలో లభించిన అనేక యాదవ బంగారు నాణేలను నిల్వ చేయడం ద్వారా ధృవీకరించబడింది.
బీదర్‌లోని కోట ప్రాంతం ద్వారా కాకతీయను కనుగొనడం కథనానికి ప్రామాణికత యొక్క చివరి ముద్రను ఇస్తుంది. ఈ మూలం ప్రకారం గణపతిదేవుడు ఇంకా జీవించి ఉన్నాడు.
రుద్రమదేవి తన చేతుల్లో పరిపాలనా పగ్గాలు ధరించి, శత్రువులను తరిమికొట్టి, దేవగిరి ద్వారం వరకు వారిని వెంబడించింది. ఆమె యుద్ధ నష్టపరిహారం చెల్లించడానికి శత్రువుల నుండి భారీ మొత్తంలో బంగారు నాణేలను డిమాండ్ చేయడమే కాకుండా, బీదర్‌లోని కోట క్రింద అతని భూభాగాన్ని కలుపుకొని కాకతీయ రాజ్యానికి బదిలీ చేసి, సిందా కుటుంబానికి చెందిన భైరవ నుండి ఆమె చీఫ్ ఆఫ్ స్టాఫ్ భైరవ క్రింద పోస్ట్ చేసింది.
ఈ శాసనం రుద్రమ దేవి యొక్క అద్భుతమైన సైనిక దోపిడీని ప్రతిబింబిస్తుంది. చివరికి, ఒక మంచి తండ్రి కుమార్తెగా తన అర్హతను నిరూపించుకుంది, రుద్రమదేవి తనకు గణపతిదేవుని పేరు రాయగజ గజ కేసరి అని పెట్టుకుంది. కేసరి. (మూలం: జర్నల్ ఆఫ్ ఏషియాటిక్ సొసైటీ ఆఫ్ బెంగాల్ వాల్యూమ్. XXI, న్యూమిస్మాటిక్ సప్లిమెంట్)
25 మార్చి, 1261: కాకతీయ రాజవంశానికి చెందిన సుప్రసిద్ధ పాలకురాలైన రాణి రుద్రమ దేవి పట్టాభిషేక వేడుకల జ్ఞాపకార్థం 13వ శతాబ్దానికి చెందిన రాయి. తుళ్లూరు మండలం మందడం గ్రామంలో నిరుపయోగంగా ఉంది. ఈ గ్రామం ప్రస్తుతం ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని రాజధాని ప్రాంతంలో భాగంగా ఉంది. ఈ శాసనాన్ని మల్కాపురం శాసనం పేరుతో పిలుస్తారు. గణపతిదేవుని మల్కాపురం శాసనం ప్రకారం చైత్ర బహుళ అష్టమి ఆమె జన్మదినం.
నవంబర్ 27, క్రీ.శ. 1289 చందుపట్ల శాసనం చందుపట్ల శాసనం చందుపట్ల గ్రామం, నక్రేకల్ మండలం, నల్గొండ జిల్లా: ఈ శాసనం ప్రకారం, అతని బంధువు, అంబదేవుడు కాకతీయుల నుండి స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించాడు మరియు తిరుగుబాటును ఓడించడానికి సైన్యాన్ని నిర్దేశించినది రుద్రమదేవి. తిరుగుబాటును అణిచివేసేందుకు ప్రయత్నిస్తూ రుద్రమ దేవి హత్యకు గురైందని తెలుస్తోంది, బహుశా 27 నవంబర్ 1289న జనరల్ మల్లికార్జున నాజియుడుతో కలిసి చంపబడ్డాడు. అయితే, కారణం లేదా ఆమె మరణించిన ప్రదేశం గురించి ఎటువంటి సూచన లేదు.
ఇక్కడ చూడండి :- కాకతీయ రాజవంశం రుద్రమదేవి జీవిత చరిత్ర మొదటి బాగం
- చౌదరి చరణ్ సింగ్ జీవిత చరిత్ర,Biography of Chaudhary Charan Singh
- చౌదరి దేవి లాల్ జీవిత చరిత్ర,Biography of Chaudhary Devi Lal
- ఛత్రపతి శివాజీ జీవిత చరిత్ర
- జతీంద్ర నాథ్ ముఖర్జీ జీవిత చరిత్ర
- జయప్రకాష్ నారాయణ్ జీవిత చరిత్ర
- జయలలిత జయరామ్ జీవిత చరిత్ర
- జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ యొక్క పూర్తి జీవిత చరిత్ర,Complete Biography of Jawaharlal Nehru
- జస్వంత్ సింగ్ జీవిత చరిత్ర
- జార్జ్ ఫెర్నాండెజ్ జీవిత చరిత్ర
- జీవత్రామ్ భగవాన్‌దాస్ కృపలానీ జీవిత చరిత్ర,Biography of Jeevatram Bhagwandas Kripalani
